तपाईँको घर वरिपरि वातावरण कस्तो छ । सफा छ अथवा फोहोर छ । फोहोर छ भन्ने किन्न छ । सफा छ भन्ने कसरी भयो । आज यस विषयमा चर्चा गरौँ ।

फोहोर वातावरण व्यवस्थापन अहिले विस्वभर समस्या बढ्दो छ । फोहोर व्यवस्थापन वातावरण भनेको सिङ्गो वाक्यमा भन्ने हो भन्ने हावा, पानि, माटो, वनजङ्गल र जनावरहरु मुख्य रुपमा भन्न सकिन्छन् । तर विस्वको केही राष्ट्रियले देशको वातावरण प्रदुषण केही धेरै हदसम्म राम्रो काम गरिएको छ । सफा पोखरी, सफा नदि, सफा नाला र सफा बजार व्यवस्थापन जस्ता कामहरु राम्रो गरेको समाचार माध्यम तथा सामाजिक सञ्जालमा हेर्न सकिन्छन् । तर नेपालको अवस्था र व्यवस्था हेरियौँ भन्ने दिक्क लाग्दो छ । ध्वनी प्रदुषण, सब्जी बजार प्रदुषण, सडक अवरुद्घ प्रदुषण, बजार प्रदुषण, सहरी बिकास योजना प्रदुषण, सडक प्रदुषण, सरकारी कार्यालय प्रदुषण, वनजङ्गल फडानी, वनजङ्गल फडानी गरेर जङ्गली जनावर र पशुपंछिको जीवन समेत खतराको संकेत जस्ता वातावरणीय प्रदुषण जस्ता समस्याहरु छन् ।

उधोग कलकारखाना स्थापना गर्नु बेरोजगार घट्नु हो, आधुनिक मेसिनहरु उत्पादन हुनु कामको समय घटाउनु र उत्पादन बढाउनु हो, रसायनिक मल माटोमा प्रयोग गर्नु माटोको उर्वरा शत्ति नाष गर्नु र क्षनिक उत्पादन बढाउनु हो, वनजङ्गल काट्नु भनेको प्राकृतिकलाई नाष गर्नु र मानव जातिको आमदानी र रोजगारी सृजना हुनु हो, जनता विदेशीनु भनेको सरकारको रेमिटेन्स अर्थात राज्श्व वृद्घि र आमदनी बढ्नु हो ।

त्यस्तै अर्को दृष्टिकोणबाट सोचियौँ भन्ने “ उधोग कलकारखाना स्थापना गर्नु कृषि क्षेत्र तथा वातावरणमा असर पार्नु हो, उत्पादनका आधुनिक मेसिनहरु बन्नु र बेरोजगार बढाउन्ु हो, रसायनिक मल माटोमा प्रयोग गर्नु माटोको उर्वरा शक्ती केहि समय उत्पादन वृद्घि भई राम्रो आमदानी गर्नु हो र तेसै क्रमश उत्पादन शक्तिमा हस आउनु हो । जनता विदेशीनु देशको श्रम शक्ति घट्नु तथा दक्ष्य जनशक्तिमा समस्या आउनु हो ।

राम्रो छ भन्ने नराम्रो पनि छ के गर्ने अब त्यसैले वातावरण व्यवस्थापन गर्न एकदमै जरुरी छन् जुन अहिलेको समयमा जटिल छन् तर असम्भव चैँ होइनन । वातावरण व्यवस्थापन र वातावरण प्राकृतिक रुपले व्यवस्थापन नगरि अब यस आधुनिक बजारमा वातावरण सन्तुलन गर्न गाहे भएकै हो । यस अवस्थामा वातावरण शिक्षा र वातावरण जनचेतना जगाउन जरुरी र आव्श्यक्ता पनि छन् ।

हाम्रो घर, आँगण, सहर, बजार वरिपरि म, तपाईँ र हामीले माटो, हावा पानी, वनस्पति लगायत मानव जातिको विकास संगै मानव जातिको नाष हुने सम्भावना प्रबल रहेको देखिन्छन् । र यी हावा, पानी, माटो र मानव जातिको आधुनिक विकास गर्नलाई सबै सन्तुलित अवस्था राम्रो बनाउने एक मात्रै वातावरण नै हो । भौगोलीक, जैविक तथा रसायनिक तत्वहरुलाई पनि हामी वातावरण भन्न सक्छौं ।

बढ्दै गएको वातावरण प्रदुषणका कारणहरु यस प्रकार छन् ।
१. जहाँ त्यहाँ अव्यवस्थित औद्योगिक, कलकारखानाको विकास गर्नु
२. जथाभावि वनजङ्गल नाष र जमिन उत्खनन् गर्नु ।
३. वैज्ञानिक कृषि प्रणालि प्रयोग नगर्नु ।
४.जथाभावि फोहोर व्यवस्थापन गर्नु ।
५.प्लाष्टिक जन्य वस्तु जलाउनु ।
६. पुराना सवारी साधनहरुको प्रयोग गर्नु ।
८. जनचेतना र वातावरण शिक्षाको कमि हुनु ।

वातावरण प्रदुषण रोकथाम कसरी गर्ने ।

वातावरण यस्तो विषय हो जस्ले म, हामी र तपाईँको सोच र विचार माथी प्रस्न उठछन् । घरको वातावरण प्रदुषण समयमा रोकथाम गर्न सकिएन भने हामि हाम्रो जिवनलाई स्वस्थ्य अनि दिगो बनाउन सक्दैनौं । त्यसैले समय समयमा वातावरण शिक्षा र वातावरण जनचेतना जस्ता कामहरु गर्नुपर्ने हुन्छन् । फोहोर व्यवस्थापन तथा फोहोर वातावरण शिक्षाको ज्ञान अत्यन्त आवश्यक छ । हरेक स्थानिय तहले प्रदुषणमा कमि ल्याउन निति तथा कार्यक्रममा समेटि हरेक नागरिकलाई जागरुक बनाउन र प्रभावकारी रुपले काम गर्न जरुरी छ ।

वातावरण प्रदुषण भई विभिन्न रोगको आविस्कार तथा उत्पादन भइरहेको छ । अहिले वातावरणलाई भौतिक, जैविक तथा रसायनिक परिवर्तन र हावा, पानी, माटो, लगायत वायु प्रदुषण, ध्वनि प्रदुषण, खाद्य प्रदुषण, औद्योगिक , भुमि आदि विभिन्न प्रदुषण भई भौतिक, जैविक तथा रासायनिक गुणस्तरमा समस्या बढ्दो देखिएको छ ।

हाल विस्वभर भइरहेको मानवीय कृत्रिम क्रियाकलापले वातावरणीय प्रदूषणको संकेत गर्दछ । मानवीय कृत्रिम क्रियाकलापले वातावरणिय तत्वहरूको उपस्थितिमा असन्तुलन हुँदा त्यसले स्वास्थ्य, सुरक्षा, हावा, पानि, माटो र देशको अवस्थामा समेत हानी नगर्ने भन्ने कुरा हुदैन्न् नै ।

वातावरणको इको–सिस्टमको जीवित अवस्था र प्राकृतिक विशेषताहरू जोखिममा पार्नु वा अर्को शब्दमा वातावरणीय तथा कृत्रिम मानवीय क्रियाकलापले प्रदूषणले हावा, पानी र माटो, साथै वनस्पति, वनजङ्गल र जनावर, जीवजन्तुलाई ठूलो क्षति पु¥याउँनु लाई वातावरण प्रदुषण भएको बुझन सकिन्छ ।

निष्कर्ष ः वातावरण प्रदुषण हालको अवस्थामा नहुने कुरा होइनन नै तर वातावरणलाई वैज्ञानिक पद्दतिबाट रोक्न चैँ पकै सकिन्छन् ।