सत्य यूगमा हामीले एक व्यत्ति वा सो भन्दा बढि व्यत्तिसंग सहकार्य गरी कामकाजहरु गर्थियौँ तर अहिले एक व्यक्ति होइन तर एक व्यत्तिमा भएको फरक फरक सोच, विचार र दृष्टिकोण संग कामकाजहरु हामी गरिरहेका छौँ । व्यत्ति एक भएपनि सोच, विचार र दृष्टिकोण एक व्यत्तिमा फरक फरक व्यत्तिको सोच र विचारमा काम गरिरहेका छौँ । जुन निकै घातक सावित हुन्छन् । कसैले पनि कसैलाई विश्वास नगर्नु एक किसिमको रोग जस्तै हो ।
चार यूगहरुको विवरण गुगलमा हेरियौँ भन्ने यस प्रकारले व्यख्या गरिएको छ । जस्मा चार यूगको समयअवधि १२ हजार ९ सय ६० वर्ष भनिएको छ । यस पृथ्वीलाई राशिचक्रको एक डिग्रीबाट गुज्रिन ७२ वर्ष लाग्छ अनि ३ सय ६० डिग्रीको एउटा पूर्ण चक्र पूरा गर्नको लागि २५ हजार ९ सय २० वर्ष लाग्छ । आधा चक्रको यात्रा पूरा गर्नको लागि १२ हजार ९ सय ६० वर्ष लाग्छ, जसमा चार युगहरू समेटिएका हुन्छन् । सत्य युग ५ हजार १ सय ८४ वर्षको हुन्छ । त्रेता युग ३ हजार ८ सय ८८ वर्षको हुन्छ । द्वापर युग २ हजार ५ सय ९२ वर्षको हुन्छ । कलि युग १ हजार २ सय ९६ वर्षको हुन्छ । यी चार युगहरूको कुल समय १२ हजार ९ सय ६० वर्ष हुन्छ । विभिन्न युगहरूमा, मानिसहरूको बुद्धिमत्ता भिन्न आयामको हुन्छ साथै उनीहरू विभिन्न माध्यमहरूले संवाद गर्छन् भनी उल्लेख गरिएको छ ।
यस व्याख्या अनुसार हम्रो वातावरण, प्रकृति, वनजङ्गल तथा रहनसहन, हाम्रो चाहना र आव्श्यत्ता अनुसार फरक फरक हुन्छन् भन्ने स्पष्ट छन् । अव प्रकृति फरक हुनुभनेको हाम्रो जिवनमा पनि क्रमश विचार, सोच र कुनै कुरा बुझने क्षमतामा प्रश्न उठनु हो । जस्मा हाम्रो धेरै यस्ता विषय वस्तु छन् जुन प्रत्येक्ष असर पारिरहेको हुन्छन् । वातावरणले मान्छेको जिवन संग एक महत्व्पूर्ण विषय हो । र मान्छेको जिवन पनि सकिनु हो भन्ने देखाइएको छ । चार यूगमा क्रमश समय घट्दै गएको देखाएको छ । जुन प्रकृति, वनजङ्गल र वातावरण विनास भइरहेको विषय प्रष्ट संग सम्न्धित छन् ।
प्रकृति, वनजङ्गल तथा वातावरण स्वास्थ्य नभएपछि मान्छेको जिवन पनि स्वास्थ्य नरहने हुन्छन् । र हाम्रो सोच, विचार र दृष्टिकोण सोहि अनुरुप बढ्छन् । हामी कसरी सोचछौँ भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हो । किनभने जे सोचछौँ मानिस तेहि नै गर्छन् यो सत्य हो ।
हाम्रो सोच, विचार र दृष्टिकोण यस्तो हुदै छ ।
भ्रष्टाचार गरेर त यत्रो घर बनायो उस्ले मपनि गर्दा के जान्छ र पछि जे हुन्छ हेर्छू । भ्रष्टाचार गर्नु त गलत नै हो, तर आफनो घर परिवारलाई शुखमा राख्न सकिएन भन्ने पछि के हुन्छ, जे होस् म त भ्रष्टाचार गर्छु । अहिले म घुस दिहाल्छु पछि मेरो जागिर भएपछि अशुल गरिहाल्छु नि, भ्रष्टाचार गरिहाल्छु आफना आव्शयत्ता पुरा भएपछि भ्रष्टाचार गर्न छोडदिन्छु । म यो मान्छेसंग मेरो जिवन सुरक्षित छकि छैन्, तर मान्छे त इमान्दार नै छ तर पछि के गर्ला । इमान्दार भएर के गर्नु आखिरमा जिवन चलाउन पैशा नै चाहिन्छन्, उस्को अनुहारले के गर्छ राम्रो, इमान्दार छ ठिकैछ । पैशा सापटि दिन्छु तर पछि दिएन भने के गर्ने ब्लैङ चेक चैँ लिइराख्छु, पछि केहि भएछ भन्ने चेक बाउन्स गराउछु । मलाई के मतलव मलाई जसरी पैशा कमाउनुछ, जे सुकै होस्, जे हुन्छ पछि हेरौँला । यो देशमा को राम्रो छ, को भ्रष्ट छैन म अलिकति भ्रष्टाचार गरे भन्ने के नै हुन्छ र ।
यस भन्दा माथिल्लो प्राग्राफमा जे सुकै भएपनि हामी सचेत भयौँ नै तर समाज कसरी विकास भइरहेको छ भन्ने मेरो भनाई मात्रै हो । हाम्रो सोच, विचार र हाम्रो सफा दृष्टि खराब हुदैछ भनेर भन्नु सायद गलत नहोला । यस बाट अर्को कुरापनि सिक्न सकिन्छन् कि अरुमाथि भरोसा नगर्नुस्, अरुलाई सहयोग गर्दापनि आफु कानुनी कुराहरुमा ध्यान दिनुपर्छ भनेर सिक्नु सहि नै हो तर हाम्रो सोच, विचार र दृष्टिकोण चैँ पकै भन्न सक्छौँ राम्रो दिशातिर गइरहेको छैनन् नै ।
अथवा रक्सी खानुहुदैन सत्य हो तर जनता बुझन चाहादैनन् । गुटखा खानुहुदैन तर जनता मान्दैनन् । सत्य मात्रै बोल्नुपर्छ यो सहि हो तर बोल्दैनन् । झुठो बोल्नुहुदैन तर झुठो बोलेपछि मात्रै पत्याउँछन् । जसश्रोतको दोश्रो धनी देश नेपाल हो पानि किनेर खानु नहुने भनुस तपाईँलाई गलत भन्छन् । मायामा धोखा दिनुहुदैनन् भन्छन् तर प्रत्येक दिन प्राय अधिकाँशले एक अर्कालाई विभिन्न बाहानामा धोखा छिनछिनमै दिइरहेको हुन्छन् होला । सरकार मिटर ब्याजी हो भनुस् बिजुलीको विषय वस्तुमा कोहि पत्यउदैनन् ।
हामी कसरी सोचछौँ भन्ने विषय वस्तु एक फरक प्रकृया हो । समाजले हालअहिलेसम्म यो अवस्थामा आएर कसरी कुन विषयलाई सोचनुपर्छ भनि छलफल तथा अन्तरकृया त गर्नु र गरिहाल्नु त पर्दैनन् तर समाज यहि सोच, विचार र प्रकृयामा अगार्डि बढछन् । यस विषय वस्तु लेखन र बुझाउन जति जरुरी छन् उति नै यस देशको परिवेश र चलन अवस्थालाई बुझन जरुरी छन् ।
तपाईँ जति भ्रष्ट बनुस् तेति तपाईँको अगार्डि पछाडी मान्छेको भिड हुन्छन् । र तपाईँलाई राम्रो पनि भन्छन् होला । तपाईँ देशको राजनिति अवस्था अनुसार र राजनितिक परिवेश अनुसार नै चल्छ देश । यो भनीरहदा सायद गलत नहोला । यति भनिरहदा सबै सरकारका निकाय अथवा सरकार भ्रष्ट हुनेपनि होइन । कतिपय सरकारका निकाय र कतिपय सरकारपनि राम्रै काम गरिरहेका पनि छन् ।
भगवान गौतम बुद्धका महत्वपुर्ण उपदेशहरु यस प्रकार छन् ।
१. मानिसले अतितको बारेमा सोच्नु आवश्यक छैन र न त भविष्यको चिन्ता गर्नु पर्नेछ । हामीलाई आफनो बर्तमान समयमा ध्यान केन्द्रित गर्न आवश्यक छ । यही नै खुशीको मार्ग हो ।
२ं मानिसले आफनो शरीर स्वस्थ राख्ने जिम्मेदारी हुन्छ । यदि शरीर स्वस्थ नभएमा तपाईको सोच र मन पनी स्वस्थ र स्पष्ट हुनेछैन ।
३ं सबै गलत कार्यले मनमा जन्म लिन्छ । यदि तपाईको मन परिवर्तित भएमा मनमा गलत कार्य गर्ने विचारले नै जन्म लिदैन ।
४. हजारौ खोक्रो शब्दभन्दा त्यो एक शब्द राम्रो हुन्छ, जसले शान्ति लिएर आउछ ।
५. कसैलाई घृणा गर्दा तपाईको मनको घृणा खत्म हुदैन, यो केबल प्रेमले नै खत्म गर्न सकिन्छ । जसरी नराम्रोको लागी नराम्रो खत्म हुदैन, त्यो प्रेमले समाप्त हुन्छ ।
६. जो मानिस जति मानिसलाई माया गर्छन, त्यती ब्यक्तिबाट नै उनीहरु दुखी हुन्छन्, त्यसको कुनै संकट छैन ।
७. एउटा जंगली जनावर भन्दा धेरै खतरानाक एउटा कपटी र दृष्ट मित्र हो किनभने जनावरले तपाईलाई केबल शारीरिक नोक्सानी पुर्याउछ, जबकि दृष्ट मित्रले तपाईलाई बुद्धि–विवकेलाई नोक्सान पुर्याउछ । यस्ता मित्रहरुसँग सावधान रहनुपर्दछ ।
८. सन्देश र शंकालु बानी भयानाक हुन्छ, यसबाट सम्बन्धमा खटपट उत्पन्न हुन्छ । मित्रता टुट्न सक्छ ।
९. मानवले कहिले रिस गर्नु हुदैन । तपाईले रिसको सजाय पाउनुहुन्न तर तपाईल क्रोधबाट सजाय पाउनुहुन्छ ।
१०. हजारौ लडाई जित्नुभन्दा राम्रो हुन्छ कि तपाई स्वयंममाथि विजय प्राप्त गर्नुहोस्, फेरी विजय सधै तपाईको नै हुनेछ ।
११. विश्वमा यि ३ चिजलाई कहिले लुकाउन सकिदैन ः चन्द्रमा, सुर्य र सत्य ।
१२. सत्य बाँटोमा हिड्ने ब्यक्ति २ वटा गल्ति मात्र गर्न सक्दछ । पहिलो– या त उसले पुरै बाटो तय गर्न सक्दैन । दोस्रो– या फेरी त्यो बाटोमा हिड्नेछैन ।
१३. मानवको लागी आफनो लक्ष्यलाई पाउनु भन्दा राम्रो त्यो लक्ष्यलाई पाउने यात्रा राम्रो होस् ।
नेपालको गौतम बुद्घलाई सबैले मानेका छन् तर पनि समाज र देशमा राम्रो विकास हुन नसक्नु भनेको हामी कसरी बुद्घको उपदेशमा चलेका छौँ भन्ने कुरा हामी बुझन जरुरी छन् । मानौँ उधाहरणका लागि राम भन्ने व्यत्ति बिजुली मिस्त्री छन् उस्को परिचय बिजुली मिस्त्री नै हुन्छ । शिक्षक छ भन्ने उस्को परिचय शिक्षक हुन्छ तर अहिले देशको अवस्थाले मानवता हराउदै गएकोे देखिन्छन् यसो भन्दा सायद म गलत नहोला । जनताको सोचमा पनि परिवर्तन भएको छ । कुनै नेताले राम्रो काम गदैनन् भनेर पनि चुनावमा दारु र मासु खाएर मतदान गर्छन भनेर जनताले बोलिरहेको देखिन्छन् । जुन जोगी आएपनि कानै चिरेको भन्ने भाष्य निमार्ण भइरहेको छ ।
अहिले सामाजिक सञ्जालको समयमा हेर्न सकिन्छ घरघरमा झगडा, धार्मीक द्घन्द, समाजमा कलह, समाज उल्टो दिशातिर गइरहेको छ । एक आपसमा फुटाफुट, एकले अर्कोलाई नपत्यउने, धोखादाडी, कानुन विपरित काम गर्दापनि डर नभएको जस्ता विषयहरु अहिले जताततै देखिन्छन् । घरपरिवार, समाजमा कलह देखिन्छन् ।
निष्कर्ष ः म यस विचार लेखि राख्दा समाजको दृष्टिकोण मात्र देखाउन खोजेको हुँ । समाजलाई कतिसम्म र कसरी हेर्न सकिन्छन् विषय वस्तु मात्रै हो । समय संगै मान्छेको सोच परिवर्तन हुनु ठिकै हो सायद तर समाजका आउने भविष्य पुस्तालाई के दिन्छौ मुख्य विषय हो । शिक्षा संगै राम्रो सोचको विकास हुनुपर्छ भन्ने मात्रै मेरो भनाई हो ।